Voedselbossen heb je in allerlei soorten en maten, van buurttuin tot groot boerenbedrijf. Dit artikel laat zien waarom voedselbos als productiesysteem een serieus toekomstperspectief kan bieden voor de huidige, steeds instabieler wordende landbouwmethodes en voedselindustrie.
Producten
De product-range die een voedselbos kan leveren, sluit goed aan bij de moderne voedingsrichtlijnen voor een gezond dieet, zoals de nieuwe schijf van vijf. Het biedt een breed palet aan producten en smaakvariaties:
- Noten met veel gezonde eiwitten en olieën/vetten;
- Noten met hoog koolhydraatgehalte als graanvervanger;
- Vruchten in vele soorten en maten;
- Bladgroen voor groentes & salades, het jaar rond;
- Sappen, cider, wijn, bier;
- Keuken-, thee- en medicinale kruiden;
- Indien gewenst te combineren met dierlijke producten: vlees, zuivel, eieren.
Naast voeding voor de mens, levert het ook:
- Voer voor landbouwhuisdieren;
- Volop leefruimte en voeding voor in het wild levende dieren en planten;
- Hout voor o.a. brandstof en constructie;
- Evt. te combineren met dubbel-doel-gewassen voor voeding en energie.
Een voedselbos is een werkelijk win-win-win systeem:
- Het levert in totaal minstens zoveel oogst op als (of meer dan) de huidige monoculturen, en draagt dus bij om de wereldbevolking te voeden;
- Een boer heeft jaarlijks een goed inkomen aan de product-range die het oplevert;
- Het systeem houdt zichzelf gezond en vruchtbaar dankzij het gebruikmaken van natuurlijke bronnen (zon, water, wind), stofkringlopen en interacties tussen planten, net zoals een natuurlijk (bos)ecosysteem;
- Dit betekent dat je als boer veel van je jaarlijkse kostenposten kunt schrappen: geen uitgaven meer voor bemesting, landbewerking, ziekte- en plaagbestrijding;
- Geen uitputting meer van bodem en (externe) grondstoffen, maar het verrijkt juist met de jaren;
- Het maakt dat je niet meer afhankelijk bent van de beschikbaarheid van eindige grondstoffen, incl. fossiele brandstoffen;
- De diversiteit en kwaliteit van de voeding die op zo’n natuurlijke manier groeit, is hoger;
- De producten lenen zich goed voor directe afzet, bijv in de vorm van een CSA of cooperatie. Met zo’n korte keten krijgt de boer een betere prijs, krijgt de consument weer contact met waar het voedsel vandaan komt, en zijn er minder transportkilometers nodig;
- Een voedselbos is klimaatbestendig: het legt actief CO2 vast en heeft geen fossiele brandstoffen nodig om te functioneren, voor landbewerking of winning en transport van externe grondstoffen;
- De bodemstructuur verbetert zodanig, dat een voedselbos gezond en productief kan blijven, ook bij extremere klimaatomstandigheden als zwaardere regens en langere droogteperiodes. Een aantal factoren die hieraan bijdragen: niet meer ploegen, geen compactie, goede doorworteling tot in diepere lagen, permanente bedekking van de bodem tegen uitdroging en erosie, toenemend organisch-stof gehalte in de bodem;
- Een goed ontworpen en beheerd voedselbos heeft minstens zo’n hoge natuurwaarde en biodiversiteit als de bestaande natuurgebieden. Productie en natuur kunnen op deze manier dus prima samengaan!
Perspectieven voor Nederland
Deze uitspraken vragen natuurlijk om onderbouwing. In het buitenland zijn er al goed lopende voorbeelden te zien, denk bijv. aan New Forest Farm van Mark Shepard (Wisconsin, VS, zie de slideslow van zijn presentatie in de Rode Hoed, maart 2017), of productieve bedrijven op kleinere oppervlakte in Europa, zoals de Agroforestry Research Trust van Martin Crawford (UK) en de Ferme du Bec-Hellouin in Normandië, Frankrijk.
Diezelfde principes en berekeningen kunnen ook in Nederland worden toegepast. De eerste pionier-bedrijven zijn al aan de slag met de transitie naar dit soort toekomst-boerderijen. FoodForest Ketelbroek, het voedselbos van Roggebotstaete en enkele andere voorlopers laten mogelijkheden zien, waarlangs je verder kunt ontwikkelen. Nu is verder onderzoek nodig, en vooral meer praktijkervaring gaan opdoen met een grote variatie aan systemen, producten, combinaties en technieken!
Voor een succesvolle omschakeling van de oude productiesystemen die op hun einde lopen, naar een vernieuwende stroming, die tot een werkelijk duurzame ontwikkeling leiden, is meer kennis nodig bij alle partijen die bij deze brede, integrale keten betrokken zijn: boeren, landeigenaren, bos- en natuurbeheerders, beleidsmakers, ontwerpers, voedselproducenten, en investeerders.
Jaarcursus voedselbossen
Binnenkort gaat de nieuwe jaarcursus voedselbossen van start, een samenwerkingsverband van drie ervaren voorlopers: Wouter van Eck (FoodForest Ketelbroek), Max de Corte (Rotterdam Forest Garden Netwerk) en Malika Cieremans (CircleEcology). We gaan uitgebreider in op alle aspecten van het succesvol opzetten en beheren van diverse typen voedselbossen: principes, ontwerp, praktijk, producten, ecologie, beheer, organisatievormen, verdienmodellen en beleid. Naast commerciële productie-systemen, kijken we ook naar voedselbossen met andere functies en waarden, zoals sociaal, recreatie, educatie, onderzoek, natuurwaarden of zelfvoorziening. Lees meer
